લેખકઃ ડો.મનિષ આચાર્ય | 

આજે આપણે એક એવી કંપની વિશે વાત કરવા જઈ રહ્યાં છીએ જેનાથી આપણે સૌ પરિચિત હોવા છતાં તેના વિશે બહુ અલ્પ જાણકારી ધરાવી છીએ. હું વાત કરી રહ્યો છું અમેરિકાની ટેકનો જાયન્ટ કંપની ઝેરોક્સ કોર્પોરેશન વિશે. સામાન્ય લોકો એવુ જ સમજે છે કે દસ્તાવેજાે કે પેપરની નકલને ઝેરોક્સ કોપી કહેવાય છે, પરંતુ અસલમાં “ઝેરોક્સ” આવી ફોટોકોપી તૈયાર કરવા માટેના મશીન બનાવતી અમેરિકી કંપનીનું નામ છે. જાેકે આ ઝેરોક્સ નામ એટલું લોકપ્રિય બની ગયું કે એક તબક્કે તે ક્રિયાપદ બની ગયું ! આપણે બધાએ આધારકાર્ડ, માર્કશીટ, સર્ટિફિકેટ, રેશનકાર્ડ વિગેરેની વધારાની કોપી તૈયાર કરવા ઝેરોક્સ કંપનીની અણમોલ ભેટ જેવા તેના મશીનનો ભરપૂર ઉપયોગ કર્યો છે.

વાસ્તવમાં ઝેરોક્સ એ વિશાળ આંતરરાષ્ટ્રીય કંપની છે જેણે સૌથી લોકપ્રિય ફોટોકોપી મશીન બનાવ્યું છે.પરંતુ આ માત્ર હિમશિલાની ટોચ જેટલી જ ઓળખ છે. ખરેખર તો ઝેરોક્સ દ્વારા વિશ્વમાં તકનીકી પ્રગતિને જે વેગ મળ્યો તે અભુતપુર્વ છે. ઝેરોક્સની આગેકૂચ અને ઝેરોક્સના ઐતિહાસિક પતનની વાતો કોઈ કાલ્પનિક કથા કે રોમાંચક ફિલ્મ કરતા વધુ દિલધડક છે.

ન્યુયોર્કના રોચેસ્ટરમાં ૧૯૦૬ દરમિયાન હેલોઇડ ફોટોગ્રાફિક કંપનીની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. ધંધાની શરૂઆતમાં તેનો કારોબાર ફોટોગ્રાફિક પેપર અને તેને લગતા સાધનોના ઉત્પાદનનો હતો, પરંતુ ટૂંક સમયમાં તેણે ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે પર નોંધપાત્ર પ્રભાવ મેળવ્યો હતો. એક ભૌતિકશાસ્ત્રી અને સંશોધક એવા કાર્લ્સાને ૧૯૩૦ના દાયકાના અંતમાં ઇલેક્ટ્રોસ્ટેટિકલી છબીઓની નકલ કરવાની પદ્ધતિ શોધી કાઢી હતી. તેણે તેને “ઝેરોગ્રાફી” નામ આપ્યું, જેનો અનુવાદ “શુષ્ક લેખન” જેવો થાય છે. આ નવીનતાએ પ્રથમ ઓટોમેટિક કોપીયર શક્ય બનાવ્યું. ઝેરોક્સ કોર્પોરેશને ૧૯૪૦માં ઝેરોગ્રાફીના અધિકારો ખરીદ્યા અને ટેકનોલોજીનું માર્કેટિંગ અને વ્યાપારીકરણ કરવાનું શરૂ કર્યું. કંપનીના પ્રારંભિક કોપિયર્સ મોંઘા અને મોટા હતાં, પરંતુ જેમ જેમ ટેક્નોલોજી આગળ વધતી ગઈ તેમ તેમ ઉત્પાદન ખર્ચમાં ઘટાડો થયો, જેનાથી કોપિયર વ્યવસાયો અને ઘરો બંને માટે પોસાય તેવા બન્યાં.

 ઝેરોક્સ ૯૧૪, પ્રથમ ઓટોમેટિક કોપિયર, આ ઝેરોક્સ કોર્પોરેશન દ્વારા ૧૯૫૯માં બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપકરણે લોકોની નકલો બનાવવાની રીતને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખી અને દસ્તાવેજ જાળવણી અને સર્જનના ક્ષેત્રમાં પછીના વિકાસ માટે દરવાજા ખોલ્યા. ઝેરોક્સ ૯૧૪ એ ઝેરોક્સને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે અગ્રણી તરીકે સ્થાપિત કરી અને ઝડપથી વિશ્વભરની ઓફિસોમાં તે વહીવટી કામનો મુખ્ય આધાર બની ગયો. તેના પરિણામે ૧૯૬૧માં આ હેલોઇડ ફોટોગ્રાફિક કંપનીએ તેનું નામ બદલીને ઝેરોક્સ કોર્પોરેશન કરી નાખ્યું. ઝેરોક્સે સમયાંતરે તેની પ્રોડક્ટ લાઇન વિકસાવી હોવાથી, ટેક્નોલોજી અને દસ્તાવેજ વ્યવસ્થાપન ઉદ્યોગોમાં ઘરગથ્થુ નામ તરીકે તે પોતાની જાતને પ્રસ્થાપિત કરી શકી.

એક સદી કરતાં વધુ સમયથી ઝેરોક્સ નામ પ્રિન્ટીંગ અને કોપી સાથે સંકળાયેલું છે. કંપનીની શોધોએ ઓફિસ ટેક્નોલોજીની પ્રગતિ પર નોંધપાત્ર અસર કરી છે અને લોકોની કામ કરવાની રીત બદલી છે. ઝેરોક્સ ડોક્યુમેન્ટ મેનેજમેન્ટમાં અગ્રણી રહી છે, જેણે ૧૯૫૯માં પ્રથમ ઝેરોગ્રાફિક કોપીયર વિકસાવ્યું હતું અને આધુનિક ડિજિટલ પ્રિન્ટરો સાથે આગળ વધ્યું હતું. આ કંપનીએ વ્યાવસાયિક સ્તર અને જરૂરિયાતની ટેકનોલોજી વિકસાવવામાં પણ અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી છે, જેમાં કલર કોપિયર્સનું નિર્માણ અને તેના માલસામાનમાં ડિજિટલ તકનીકના એકીકરણનો સમાવેશ થાય છે. આ કંપનીના ઝેરોક્સ ઁછઇઝ્ર (પાલો અલ્ટો રિસર્ચ સેન્ટર ઇનકોર્પોરેટેડ)ની સ્થાપના ૧૯૭૦માં ઝેરોક્સ કોર્પોરેશનની તકનીકી વિકાસ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાના પરિણામે કરવામાં આવી હતી.ઁછઇઝ્રની રચના માહિતી ટેકનોલોજીમાં વ્યવહારિકતાની સીમાઓને આગળ વધારવા માટે સંશોધન સુવિધા તરીકે કરવામાં આવી હતી. લોકોના તેજસ્વી જૂથ અને અદ્યતન ટેકનોલોજી સાથે, ઁછઇઝ્રએ ગ્રાઉન્ડ બ્રેકિંગ ટેક્નોલોજી બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો જે ભવિષ્યને આકાર આપે. મટીરીયલ સાયન્સ, કોમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન અને માનવ-કમ્પ્યુટર ક્રિયાપ્રતિક્રિયામાં તેના યોગદાનની શું અસરો છે તે વાત આધુનિક ટેકનોલોજીના અભ્યાસથી જ સમજી શકાય એમ છે.

ખરેખર તો ટેક્નોલોજીમાં ઝેરોક્સના પ્રદાનના કારણે લોકોની કામ કરવાની અને વાતચીત કરવાની પદ્ધતિમાં મૂળભૂત ક્રાંતિ આવી છે. તેની નવીનતાઓએ આધુનિક સમાજ પર ઊંડી અસર કરી છે અને તેનો પ્રભાવ આજે પણ અનુભવી શકાય છે. જેમ આપણે પહેલાથી જ જાણીએ છીએ, ઝેરોક્સના મુખ્ય યોગદાનમાંનું એક પ્રથમ ઝેરોગ્રાફિક કોપીયરની શોધ હતી. આ શોધે આધુનિક ઓફિસ કોપી અને પ્રિન્ટીંગનો માર્ગ મોકળો કર્યો, જેનાથી વ્યવસાયો માટે દસ્તાવેજાેની બહુવિધ નકલો સરળતાથી બનાવવાનું શક્ય બન્યું. ઝેરોક્ષ ઁછઇઝ્ર એ નેટવર્કીંગ અને ઈન્ટરનેટના ક્ષેત્રોમાં પણ નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે. ઇથરનેટ ટેક્નોલોજી, જે હવે લોકલ એરિયા નેટવર્ક માટે વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાય છે, તે ૧૯૭૦ના દાયકામાં ઁછઇઝ્ર ખાતે વિકસાવવામાં આવી હતી. વધુમાં, કોમ્પ્યુટર નેટવર્કીંગ પર ઁછઇઝ્રના સંશોધને આધુનિક ઈન્ટરનેટનો પાયો નાખવામાં મદદ કરી અને ઈમેલ, ફાઈલ શેરીંગ અને ઓનલાઈન સંચાર જેવી ટેકનોલોજીના વિકાસ માટે માર્ગ મોકળો કર્યો. ઇથરનેટનો વિકાસ એ લોકલ એરિયા નેટવર્કના વિકાસમાં મુખ્ય પરિબળ હતું, અને કોમ્પ્યુટર નેટવર્કિંગના ક્ષેત્રમાં એક મોટી સફળતા હતી.

ઝેરોક્સે ગ્રાફિકલ યુઝર ઈન્ટરફેસ(ય્ેંૈં)ના વિકાસમાં પણ મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી. ગ્રાફિકલ યુઝર ઈન્ટરફેસનો ઉપયોગ કરતા પહેલા, કોમ્પ્યુટર ફક્ત એવા લોકો દ્વારા જ ઓપરેટ કરી શકાતાં હતાં જેઓ મશીન પર કાર્યો કરવા માટે કોડ જાણતાં હતાં. શું તમને સ્જી-ર્ડ્ઢંજી યાદ છે? અથવા વિન્ડોઝ ૯૫? ય્ેંૈંએ લોકો માટે કમ્પ્યુટર્સ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવાનું સરળ બનાવ્યું, અને વ્યક્તિગત કમ્પ્યુટિંગના વિકાસમાં એક મોટું પગલું હતું. ગ્રાફિકલ યુઝર ઇન્ટરફેસ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવા માટે, તેણે માઉસની શોધ કરી. તેથી, માઉસ સાથેનું પ્રથમ કમ્પ્યુટર ઝેરોક્સ દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું હતું, અને તેણે ઘરો અને ઓફિસોમાં વ્યક્તિગત કમ્પ્યુટરના વ્યાપક ઉપયોગ માટે માર્ગ મોકળો કર્યો હતો. કમ્પ્યુટર માઉસ સાથે ય્ેંૈંએ લોકો માટે કમ્પ્યુટર્સ સાથે વધુ સાહજિક અને વપરાશકર્તા મૈત્રીપૂર્ણ રીતે સંપર્ક કરવાનું શક્ય બનાવ્યું.

બીલ ગેટ્‌સે એકવાર કહ્યું હતું કે,“જાે ઝેરોક્સ તેની ટેક્નોલોજીને બજારમાં લાવવામાં થોડી ઝડપથી આગળ વધી હોત, તો તે જ માઈક્રોસોફ્ટ હોત!” આ નિવેદન ટેક્નોલોજીમાં ઝેરોક્ષના યોગદાનના મહત્વ અને કોમ્પ્યુટર ઉદ્યોગના વિકાસ પર તેની અસરને દર્શાવે છે.

 ઝેરોક્સ આજે ડોક્યુમેન્ટ મેનેજમેન્ટ ઉદ્યોગમાં અગ્રણી ખેલાડી છે. કંપની વ્યવસાયો અને સામાન્ય લોકો માટે પ્રિન્ટર્સ, કોપિયર્સ અને સોફ્ટવેર સોલ્યુશન્સ સહિત ઉત્પાદનો અને સેવાઓની વિશાળ શ્રેણી ઓફર કરે છે. તાજેતરના વર્ષોમાં, ઝેરોક્સે મેનેજ્ડ પ્રિન્ટ સર્વિસ માર્કેટમાં પણ વિસ્તરણ કર્યું છે, જે બિઝનેસ ઓર્ગેનાઈઝેશનને તેમની પ્રિન્ટિંગ અને ઇમેજિંગ પ્રક્રિયાઓને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં મદદ કરે છે. કેટલાક પડકારો હોવા છતાં, ઝેરોક્સ નવીનતાનો લાંબો ઈતિહાસ અને ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશન ચલાવવાની પ્રતિબદ્ધતા સાથે મજબૂત બ્રાન્ડ છે. અલબત્ત ઝેરોક્સ કંપની સાથે એક સમસ્યા છે કે છેલ્લા એક દાયકામાં ઝેરોક્સે તેની આવકમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો અનુભવ્યો છે જેના પરિણામે તેની બજાર કિંમત અને શેરની કિંમતમાં ઘટાડો થયો છે. ટેક્નોલોજી ઉદ્યોગમાં સ્પર્ધા ખૂબ વધી છે, અને ઝેરોક્સે ઝડપથી બદલાતા બજાર સાથે તાલમેલ રાખવા માટે સંઘર્ષ કરી રહી છે. છેલ્લા ૧૦ વર્ષમાં કંપનીની આવકમાં ૨૦ ટકાથી વધુનો ઘટાડો થયો છે, જે રોકાણકારો અને હિતધારકો માટે ચિંતાજનક વલણ છે. તાજેતરના સમયમાં, ઝેરોક્સે ઘટતા વેચાણ, વધેલી સ્પર્ધા અને તેની પ્રોડક્ટ ઓફરિંગમાં નવીનતાના અભાવને લીધે નોંધપાત્ર નુકસાન નોંધ્યું છે. આનાથી કંપનીની નાણાકીય સ્થિરતા પર નોંધપાત્ર અસર પડી અને ઝેરોક્સ માટે બજારમાં તેનું સ્થાન પાછું મેળવવું મુશ્કેલ બન્યું.

ઘટતી આવક અને નોંધાયેલા નુકસાનને કારણે કંપની પાસે ઓછી રોકડ અનામત છે, જે સંશોધન અને વિકાસ અને માર્કેટિંગ પ્રવૃત્તિઓમાં રોકાણ કરવાની તેની ક્ષમતાને મર્યાદિત કરે છે. ઓછા રોકડ અનામતને કારણે ઝેરોક્સ માટે તેના દેવાની ચૂકવણી કરવી અને તેની નાણાકીય જવાબદારીઓ પૂરી કરવી મુશ્કેલ બની ગઈ. આનાથી કંપની માટે નાદારીનો ખતરો ઉભો થયો છે, જે રોકાણકારો અને હિસ્સેદારો માટે ચિંતાનું કારણ છે અને પરિણામે તેના શેરના ભાવમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. તેની નાણાકીય સ્થિરતા પુનઃ પ્રાપ્ત કરવા અને નાદારી ટાળવા માટે, ઝેરોક્સ ને ખર્ચમાં ઘટાડો, તેના કર્મચારીઓની સંખ્યા ઘટાડવા અથવા કેટલીક સંપત્તિઓ વેચવા જેવા ઝડપી અને નિર્ણાયક પગલાં લેવાની જરૂર પડશે. નાદારીની સંભવિત સ્થિતિને રોકવા માટે કંપનીએ શક્ય તેટલી ઝડપથી પગલાં લેવાનું મહત્વપૂર્ણ છે.

સંક્ષિપ્તમાં કહીએ તો ઝેરોક્સ કોર્પોરેશને ટેક્નોલોજીકલ વિશ્વ તેમજ આપણી કામ કરવાની અને વાતચીત કરવાની રીતમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર કર્યો છે. ઝેરોક્સ પ્રથમ ઝેરોગ્રાફિક કોપીયરની શોધથી લઈને ઈથરનેટ ટેક્નોલોજી અને ગ્રાફિકલ યુઝર ઈન્ટરફેસના વિકાસ સુધી દસ્તાવેજ વ્યવસ્થાપન અને માહિતી ટેકનોલોજીમાં અગ્રેસર રહ્યું છે. ઝેરોક્સ ઁછઇઝ્રની સ્થાપના, એક સંશોધન કેન્દ્ર જે તકનીકી શક્યતાઓની સીમાઓને વિસ્તરણ કરવા માટે સમર્પિત છે, તેના કારણે ભવિષ્યને આકાર આપતી ઘણી ગ્રાઉન્ડબ્રેકિંગ નવીનતાઓ થઈ છે. તે આશ્ચર્યજનક નથી કે માઇક્રોસોફ્ટના સહ-સ્થાપક બિલ ગેટ્‌સે ઝેરોક્ષની તેની તકનીકી પ્રગતિ અને મહત્વ માટે પ્રશંસા કરી. ઝેરોક્સે સમાજમાં યોગદાન આપ્યું છે જે આજે પણ અનુભવાય છે અને તેની કાયમી અસર છે, જે કંપનીને નવિનતા અને પ્રગતિ માટે પ્રતિષ્ઠા આપે છે. ઝેરોક્સની સ્થિતિ અત્યારે કપરી દેખાતી હોવા છતાં, ભવિષ્ય કોઈ જાણતું નથી. આ પ્રતિષ્ઠિત વ્યવસાય કંપની યોગ્ય પગલાં અને થોડા નસીબ સાથે પુનરાગમન કરી શકે છે અને માર્કેટ લીડર તરીકે તેનું સ્થાન ફરી મેળવી શકે છે. આગળ પડતી મુશ્કેલીઓ હોવા છતાં, આશાવાદ અને રચનાત્મક પરિવર્તન માટે હંમેશા અવકાશ હોય છે. તેથી, ચાલો આપણે આપણો આશાવાદ જાળવી રાખીએ અને ઝેરોક્સ પર નજર રાખીએ કારણ કે તેઓ અવઢવમાં આ સમયમાં નવી દિશા ચીંધી શકે છે.