તંત્રીલેખ | 

નીતીશ કુમારની જેડીયુ અને ચંદ્રબાબુ નાયડુની ટીડીપી પાસે હવે વિશેષ કેટેગરીના દરજ્જાની માગણી માટે દબાણ કરવાની મોટી તક છે. બંને નેતાઓ આ માટે ઘણા સમયથી અવાજ ઉઠાવી રહ્યા છે. બંને નેતાઓ એનડીએ સાથે રહ્યા છે, પરંતુ ભાજપ આ માટે દબાણમાં આવે તેવું લાગતું નથી. તો શું તે સ્થિતિ હવે આવી છે? આખરે, બિહાર અને આંધ્રપ્રદેશ શા માટે વિશેષ રાજ્યના દરજ્જાની માંગ કરી રહ્યા છે?

વિશેષ દરજ્જાે મેળવવાથી શું ફાયદો થશે અને તેના હેઠળ શું જાેગવાઈઓ છે તે જાણતા પહેલા જાણો કેવી રીતે વિશેષ દરજ્જાે મેળવવો.ભૌગોલિક અને સામાજિક-આર્થિક પડકારોનો સામનો કરી રહેલા રાજ્યોના વિકાસને પ્રોત્સાહન વિશેષ શ્રેણીનો દરજ્જાે આપવામાં આવેલ રાજ્યોને ઘણા લાભો મળે છે. આ રાજ્યોને વધારે ભંડોળ મળે છે. જાે કોઈ રાજ્યને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જાે મળે છે, તો કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓ માટેના ૯૦ ટકા નાણાં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા આપવામાં આવે છે જ્યારે ૧૦ ટકાનાણાં રાજ્ય સરકાર દ્વારા આપવાના હોય છે. જ્યારે હાલમાં કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓમાં કેન્દ્ર સરકાર ૬૦ ટકા અને રાજ્ય સરકાર ૪૦ ટકા આપે છે. કેટલીક યોજનાઓમાં આ આંકડો ૫૦-૫૦ ટકા છે.

હાલમાં દેશના ૧૧ રાજ્યોને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જાે મળ્યો છે. નીતિશ કુમાર કહેતા રહ્યા છે કે જાે બિહારને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જાે મળ્યો હોત તો રાજ્ય સરકારના કેટલાક પૈસા બચ્યા હોત અને તેના કારણે રાજ્યમાં ઘણો વિકાસ થયો હોત.

બિહારને વિશેષ દરજ્જાે આપવાને લઈને નેતાઓ દ્વારા ઘણી દલીલો કરવામાં આવી રહી છે. આમાં એક દલીલ એ છે કે બિહારની માથાદીઠ આવક ઘણી ઓછી છે.નેતાઓનું કહેવું છે કે બિહારને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જાે મળવાની સાથે જ કેન્દ્રીય સહાય અને વિવિધ પ્રકારના કરમાં છૂટમાં વધારો થશે અને તેના કારણે બિહાર વિકસિત રાજ્યોની શ્રેણીમાં ઊભું રહી શકશે. નીતિશ કુમારે ૨૦૨૨માં કહ્યું હતું કે જાે ૨૦૨૪માં કેન્દ્રમાં બિન-ભાજપ પક્ષોની સરકાર બનશે તો તમામ પછાત રાજ્યોને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જાે આપવામાં આવશે. તે સમયે નીતિશ વિપક્ષી પાર્ટીઓને એક કરવાના અભિયાનમાં વ્યસ્ત હતા.

આંધ્રપ્રદેશ માટે ‘સ્પેશિયલ સ્ટેટસ‘ વિરુદ્ધ ‘સ્પેશિયલ પેકેજ’નો મુદ્દો ફરી સામે આવ્યો છે. તેમાં તેલુગુ દેશમ પાર્ટી આગામી એનડીએ સરકારની રચનામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી રહી છે. ચંદ્રબાબુ નાયડુ માટે આ એક મહત્વપૂર્ણ લડાઈ છે કારણ કે તેમને કેન્દ્ર તરફથી તેમના ‘અધિકારો’ ન મળવા બદલ રાજ્યમાં આકરી ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આ કારણોસર, ટીડીપી ૨૦૧૮માં ભાજપના નેતૃત્વ હેઠળના એનડીએથી અલગ થઈ ગઈ હતી. બાદમાં તેણે રાજ્ય વિધાનસભામાં સત્તા ગુમાવી હતી. ટીડીપી આંધ્ર પ્રદેશ માટે ‘વિશેષ દરજ્જાે’ માંગી રહી છે, પરંતુ તેના બદલામાં તેને ‘સહાય પેકેજ’ આપવામાં આવ્યું છે. ૨૦૧૬-૧૭માં આપવામાં આવેલ વિશેષ ‘સપોર્ટ પેકેજ’ તેની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરી શક્યું નથી.

એનડીએ સાથે ગઠબંધનમાં હોવા છતાં, નાયડુ વિશેષ દરજ્જાે પ્રાપ્ત કરવામાં નિષ્ફળ ગયા. તેના બદલે કેન્દ્રએ અમુક પ્રોજેક્ટ માટે લોન અને વ્યાજની ચુકવણી સહિત પાંચ વર્ષ માટે ‘વિશેષ સહાય’ ઓફર કરી હતી. જાે કે, ‘સ્પેશિયલ આસિસ્ટન્સ‘ ફંડની રજૂઆતમાં અવરોધોનો સામનો કરવો પડ્યો કારણ કે વધતી જતી લાલ ફીતના કારણે ફંડને તે ગતિએ આગળ વધતું અટકાવ્યું.

જેના કારણે આંધ્રપ્રદેશમાં અસંતોષ ઉભો થયો હતો. રાજ્યએ દલીલ કરી હતી કે વિશેષ દરજ્જા હેઠળ વચન આપવામાં આવેલ વળતર વિશેષ સહાય પેકેજ હેઠળ આપવામાં આવેલ વળતર કરતાં ઘણું વધારે હશે.વિપક્ષની ટીકા અને દબાણનો સામનો કરીને નાયડુએ ૨૦૧૮માં દ્ગડ્ઢછને આપેલું સમર્થન પાછું ખેંચી લીધું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે રાજ્યને વિશેષ દરજ્જાે ન આપીને અન્યાય કરવામાં આવ્યો છે.