લેખકઃ દીપક આશર | 

શું એવી કોઈ ગાડી કે મશીન બનાવી શકાય, જેમાં બેસીને સમયના ભૂતકાળમાં મુસાફરી કરી શકાય! એવી કોઈ ગાડી જેમાં બેસીને આપણે એવું કહી શકીએ કે - ભાઈ, ચાલો ૫૦૦ વર્ષ પાછા લઈ જાઓ! આ પ્રશ્નનો જવાબ ફિઝિક્સના જાણીતાં પ્રો.એચ.સી. વર્માએ કંઈક આ રીતે આપ્યો હતો - હું આ વિષયનો નિષ્ણાંત નથી. પરંતુ જ્યાં સુધી હું માનું છું ત્યાં સુધી આ શક્ય નથી, પણ હા, ભૂતકાળમાં બનેલી વસ્તુઓ આપણે ચોક્કસપણે જાેઈ શકીએ છીએ. ૫૦૦૦ વર્ષ પહેલાની ઘટનાઓ લાઈવ નિહાળવી શક્ય છે! આવું રોજ થાય છે! જ્યારે પણ આપણે કોઈ તારો જાેઈએ છીએ, ત્યારે તેમાંથી આવતો પ્રકાશ હજારો પ્રકાશવર્ષના અંતરથી આવ્યો હોઈ શકે છે. મતલબ કે હજારો વર્ષ પહેલા બનેલી ઘટના આજે આપણે જાેઈ શકીએ છીએ, પણ ત્યાં કોઈ ફેરફાર કરી શકતા નથી.

અલબત્ત, ટાઈમ મશીન પર હોલિવૂડમાં અનેક ફિલ્મો બની ચુકી છે. ટાઈમ મશીન વિષે ઘણું લાખાએ ચૂક્યું છે, પણ શું આપણે સમયને પાછળ જાેઈ શકીએ છીએ, આ બધું શું છે? આજે ટાઈમ મશીન અને ટાઈમ ટ્રાવેલ વિશે સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ...

લગભગ દોઢ દાયકા પહેલા જાણીતા બ્રિટિશ ભૌતિકશાસ્ત્રી સ્ટીફન હોકિંગે એક પાર્ટીનું આયોજન કર્યું હતું. પાર્ટીમાં એવું સમજાવવાનું હતું કે આપણે ભૂતકાળમાં પાછા જવું શક્ય નથી. સૈદ્ધાંતિક રીતે, ટાઈમ ટ્રાવેલ કરવાનું શક્ય માનવામાં આવે છે. આ માટે પણ ઘણી દલીલો છે.

વર્ષ હતું ૨૦૦૯, તારીખ હતી ૨૮ જૂન. સ્ટીફન હોકિંગે પાર્ટી રાખી હતી. આદેશ મુજબ ફુગ્ગાઓ ગોઠવવામાં આવ્યા હતા. ‘શરબત’ પણ પીરસવા માટે રાખવામાં આવ્યું હતું. રૂમ આછા સફેદ રંગમાં શણગારવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ પાર્ટીમાં કોઈ આવ્યું ન હતું. કારણ કે પાર્ટીનું આમંત્રણ પૂર્ણ થયા બાદ મોકલવામાં આવ્યું હતું. જેમાં લખ્યું હતું, ‘સમય પ્રવાસીઓના રિસેપ્શનમાં આપનું સ્વાગત છે.’ મતલબ કે આ પાર્ટી તે લોકો માટે હતી જે ટાઈમ ટ્રાવેલ કરીને ત્યાં પહોંચી શકે.

કારણ કે લોકોને પાર્ટી વિશે ખબર પડી ત્યાં સુધીમાં કેક કપાઈ ચૂકી હતી. સ્વાભાવિક છે કે કોઈ ન પહોંચી શક્યું, કોઈ કેવી રીતે પહોંચી શકે, પાર્ટી શરૂ થઈ તે સમયે પાર્ટી વિશે કોઈને ખબર પણ ન હતી. સ્ટીફન હોકિંગે કહ્યું કે હવે મેં પ્રાયોગિક ધોરણે બતાવ્યું છે કે ટાઈમ ટ્રાવેલમાં પાછા ફરવું શક્ય નથી. આશ્ચર્યની વાત એ છે કે આ પાર્ટીના દરવાજા હજુ પણ લોકો માટે ખુલ્લા છે. તમે ઈચ્છો તો જઈ શકો છો. શરત માત્ર એટલી છે કે આ માટે તમારે ટાઈમ ટ્રાવેલ કરીને ૨૦૦૯માં જવું પડશે.

તો પછી આ વિષે કેમ વારંવાર દલીલો કરવામાં આવે છે? ૨૦૦૦ વર્ષ પાછળનો સમય કેવી રીતે જાેઈ શકાય? પ્રો. વર્માનું કહેવું છે કે, ટાઈમ ટ્રાવેલમાં જે પણ ઘટના બની છે તે ચોક્કસ જાેઈ શકાય છે.

કેવી રીતે? ચાલો સમજીએ. વાસ્તવમાં તારાઓ આપણી પૃથ્વીથી હજારો પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે. પ્રકાશ વર્ષ એટલે એક વર્ષમાં પ્રકાશ જેટલું અંતર કાપે છે એ. જેમ કે, દિલ્હીથી આગ્રા જવા માટે ટ્રેનને ૨ કલાક લાગે છે. તો જ્યારે તે ટ્રેન આગ્રા સ્ટેશને પહોંચશે, ત્યારે ટ્રેન દિલ્હી સ્ટેશનથી રવાના થયાને ૨ કલાક વીતી ગયા હશે.

હવે એક તારો છે જે ૧૦૦૦ પ્રકાશ વર્ષ દૂર છે. જ્યારે આપણે તેને આજે જાેઈએ છીએ, તેનો અર્થ એ છે કે તે તારામાંથી પ્રકાશ ૧૦૦૦ વર્ષ પહેલાં આપણી તરફ આવવાનો શરૂ થયો હોવો જાેઈએ. આજે આપણે જે જાેઈએ છીએ તે પ્રકાશ સુધી પહોંચવામાં આપણને ૧૦૦૦ વર્ષ લાગ્યા હશે! મતલબ કે આપણે ૧૦૦૦ વર્ષ પહેલાનો પ્રકાશ અત્યારે જાેઈએ છીએ!

ટાઈમ ટ્રાવેલમાં બનેલી ઘટનાઓને આ દૃષ્ટિકોણથી જાેઈ શકાય છે, પરંતુ ટાઇમટ્રાવેલમાં જવાથી તેને બદલી શકાતું નથી. હવે આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈનની એક વાત પર આવીએ. લાઈટ-ટાઈમ કનેક્ટેડ છે એવો સિદ્ધાંત કોણે આપ્યો. સમય સાપેક્ષ છે. મતલબ કે સમયનો બે જગ્યાએ અલગ-અલગ અનુભવ થઈ શકે છે.

વાસ્તવમાં, આઈન્સ્ટાઈને કહ્યું હતું કે ગુરુત્વાકર્ષણ સ્પેસ-ટાઈમને અસર કરી શકે છે. સીધી રીતે સમજીએ તો, ગ્રેવીટી (ગુરુત્વાકર્ષણ) અને સ્પીડ (ગતિ) ટાઈમ (સમય) પર અસર કરે છે.

વૈજ્ઞાનિકોએ આ અંગે એક પ્રયોગ પણ કર્યો હતો, જેમાં પૃથ્વીની પરિક્રમા કરવા માટે પ્લેન બનાવવામાં આવ્યું હતું. ઘડિયાળના કાંટાઓને એક સરખા રાખી એક ઘડિયાળ પ્લેનમાં મૂકવામાં આવી હતી. બીજીને પૃથ્વી પર રાખવામાં આવી હતી. એક કલાક ચક્કર મારીને પ્લેન જયારે પૃથ્વી પર પરત આવ્યું ત્યારે ખબર પડી કે પ્લેનમાં રાખવામાં આવેલી ઘડિયાળ ખરેખર ધીમી ચાલી રહી હતી.

આનું ઉદાહરણ પૃથ્વીની આસપાસ ફરતા સેટેલાઇટ (ઉપગ્રહો)માં પણ જાેઈ શકાય છે. ત્યાં પણ ઘડિયાળ પૃથ્વી કરતાં થોડી ધીમી ચાલે છે. પરંતુ આ ખૂબ જ ધીમું હોય છે, સેકન્ડના થોડા ભાગ પૂરતું.

ચાલો આને ‘થોટ એક્સપરિમેંટ’ તરીકે સમજીએ. કલ્પના કરો કે તમે ખૂબ મોટા ગ્રહ પર જાઓ છો. જેમ કે હોલિવુડ મૂવી ઇન્ટરસ્ટેલરમાં થાય છે. ખેર, થશે એવું કે સમય પૃથ્વી કરતાં તે ગ્રહ પર ધીમો ચાલશે. તો થશે એવું કે ગ્રહ પરનો એક કલાક પૃથ્વી પર ઘણા દિવસોની સમકક્ષ હોઈ શકે છે. કારણ કે તે ગ્રહનું ગુરુત્વાકર્ષણ ઘણું વધારે છે.

હવે, ત્યાં સમય ધીમે ધીમે પસાર થતો હોવાથી, જ્યારે તમે તે ગ્રહ પર થોડા કલાકો વિતાવ્યા પછી પાછા ફરો છો, ત્યારે પૃથ્વી પર એ કલાકો દિવસોમાં વીતી ગયા હોય છે. તેનો અર્થ એ કે તમે ટાઈમ ટ્રાવેલ કરીને આગળ આવ્યા છો. અલબત્ત, આપણી પાસે આવું કરવા માટે કોઈ રોકેટ નથી, જે તમને ટાઈમ ટ્રાવેલ કરાવવા દૂર સુધી લઈ જાય અને પરત આવે. આમ છતાં આ સૈદ્ધાંતિક બાબતો છે અને શક્ય પણ છે.