નવી દિલ્હી દેશમાં કોરોના સમયગાળા દરમિયાન, ૨૫.૬ કરોડ લોકો કામ અને નોકરી ગુમાવવાના કારણે નિમ્ન અને મધ્યમ વર્ગમાંથી બહાર રહી ગયા હતા. તેમાંથી ૧૮.૫ કરોડ અત્યંત ગરીબની શ્રેણીમાં પહોંચી ગયા હતા, પરંતુ આ પછી સ્થિતિ ઝડપથી બદલાઈ અને ૬.૯ કરોડ લોકોની સ્થિતિમાં સુધારો થયો. જાે કે, પરિસ્થિતિમાં સુધારાની અસર ગરીબો પર ઓછી પરંતુ અમીરો પર ઘણી ગણી વધારે હતી. ઉચ્ચ વર્ગની વસ્તી ૨૦૧૫-૧૬માં ૨.૪ કરોડ હતી, જે ૨૦૨૨-૨૩માં વધીને ૧૦.૧ કરોડ થઈ જશે એટલે કે ૭ વર્ષમાં ૫૦૦%નો વધારો થશે. બીજી તરફ, ગરીબો ૧૧.૫ કરોડથી ઘટીને માત્ર ૬.૭ કરોડ થઈ ગયા. ડેટા થિંક ટેન્ક પ્રાઇસના અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ઉચ્ચ આવક ધરાવતા જૂથની વસ્તી ૨૦૧૬માં ૧૦.૧%થી વધીને ૨૦૨૩માં ૧૪.૭% થશે. કોવિડ પછી, નીચલા અને મધ્યમ વર્ગની વસ્તી ૨૦૨૦-૨૧માં ૬૪.૯ કરોડની સરખામણીએ વધીને ૯૭.૩ કરોડ થઈ, પરંતુ ૨૦૧૬ની સરખામણીમાં તે ૯.૩ કરોડ ઓછી રહી છે. સારી વાત એ છે કે આ લોકો હવે ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગ અથવા ઉચ્ચ આવક જૂથમાં શિફ્ટ થયા છે.

૨૮.૨ કરોડ લોકો એવા પરિવારોનો હિસ્સો છે જેમની દૈનિક આવક ૮૩૩ રૂપિયાથી વધીને ૧૬૬૬ રૂપિયા થઈ ગઈ છે. ૨૦૧૬માં ૨.૪ કરોડ દૈનિક કમાણી કરનારા હતા, જે ૨૦૨૨-૨૩માં વધીને ૧૦ કરોડથી વધુ થશે. એકંદરે, ૩૮.૩ કરોડ લોકો એવા પરિવારોનો ભાગ છે જેમના માથાની દૈનિક આવક ૮૩૩ રૂપિયાથી ઓછી છે. ૨૦૧૬ માં આવા ૧૫.૯ કરોડ લોકો હતા, કોવિડ દરમિયાન તે ઘટવાને બદલે ૨૯.૭ કરોડ થઈ ગયા અને હવે ૩૮ કરોડથી વધુ છે.

 ભારતીય પરિવારોની સ્થિતિ જાણવા માટે પ્રાઇસે ૨૦૧૪, ૨૦૧૬, ૨૦૨૧ અને ૨૦૨૩માં ચાર સરવે કર્યા. આ ત્રણ લાખની વસ્તી પર કરાયા હતા. આ પછી બીજા રાઉન્ડમાં ૬૧,૦૦૦ અન્ય પરિવારોનો ઉંડાણપૂર્વકનો સરવે કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં ૨૫ હજાર ગ્રામીણ અને ૩૬ હજાર શહેરી પરિવારો છે. આ સરવે ૨૧૬ જિલ્લા, ૧૨૮૭ ગામો અને ૪૮૭ નગરોમાં કરવામાં આવ્યો હતો. આ સરવેમાં બચત અને આવક ઉપરાંત અન્ય પાસાઓ પર પણ પ્રશ્નો પૂછવામાં આવ્યા હતા.

રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે દેશમાં મધ્યમ વર્ગની વસ્તી ૨૦૧૬માં ૫૭.૬ કરોડ હતી, જે ૨૦૨૦-૨૧માં ઘટીને ૪૬.૬ કરોડ થઈ ગઈ છે. પરંતુ, હવે તે વધીને ૬૪.૮ કરોડ થઈ ગઈ છે. આમાં મફત અનાજ જેવી યોજનાઓ વધુ અસર કરે છે. કોવિડ પછી, સ્વ-રોજગાર પર સતત કામને કારણે નીચલા વર્ગની આવકમાં પણ વધારો થયો. લોકો ગરીબીમાંથી મધ્યમ વર્ગ તરફ વળ્યા છે. પરંતુ, સરકારે ગરીબી દૂર કરવાના પ્રયાસો ચાલુ રાખવા પડશે. આ માટે તેણે મધ્યમ વર્ગ માટે તકો વધારવી જાેઈએ. સ્જીસ્ઈ ને મજબૂત બનાવો. આજે પણ દેશની ૭૩.૧% વસ્તી એટલે કે ૧૦૪ કરોડ લોકો દર મહિને ૨૫ હજાર રૂપિયા કમાય છે. ૩૯.૪ કરોડ લોકો ૧૦ હજાર રૂપિયા અથવા તેનાથી ઓછા રૂપિયામાં ગુજરાન ચલાવે છે.રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે ૭ વર્ષમાં રૂ.૨૦ થી ૨૫ હજારની કમાણી કરનારાઓમાં ૧.૪૭ કરોડનો વધારો થયો છે, જ્યારે દર વર્ષે દેશમાં લગભગ ૧.૫ કરોડ નવા યુવાનો જાેબ માર્કેટમાં આવી રહ્યા છે.