તંત્રીલેખ 

આ લોકસભા ચૂંટણીમાં એક બાબત નોંધવા જેવી છે કે મહત્વનામ રાજકીય પક્ષોએ પોતાના ચૂંટણી ઢંઢેરામાં પર્યાવરણલક્ષી મુદ્દાઓને નોંધપાત્ર સ્થાન આપ્યું છે.બે દાયકા પહેલા પક્ષો આવા મુદ્દાઓને ઢંઢેરામાં માત્ર થોડા વાક્યોમાં આવરી લેતા હતાં. પરંતુ આ વખતે ભાજપ અને કોંગ્રેસે પર્યાવરણના પ્રશ્નોને ચારથી પાંચ પાનાઓમાં વિસ્તારથી આલેખ્યા છે. ભારતમાં બે પ્રાથમિક રાષ્ટ્રીય પક્ષોના લોકસભા ચૂંટણી ઢંઢેરામાં આબોહવા પરિવર્તન અને પર્યાવરણીય અધોગતિ અંગે વધતી ચિંતાઓ પ્રતિબિંબિત થાય છે.

જ્યારે નીતિ નિષ્ણાતોએ આ મુદ્દાઓ પર વધેલા ધ્યાનને આવકાર્યું છે, તેમ છતાં, તેઓ કહે છે કે વન અને વન્યજીવ સંરક્ષણ સહિતની કેટલીક બાબતોમાં સરકારોએ વિરોધાભાસી અભિગમ અપનાવ્યો છે.ચૂંટણી ઢંઢેરો પક્ષોની રાજકીય સ્થિતિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને ચૂંટણી દરમિયાન તેની વારંવાર ચર્ચા કરવામાં આવે છે. ભાજપનો ચૂંટણી ઢંઢેરો ૬૯ પાનાનો છે.ભાજપે ૧૯૯૯માં પર્યાવરણ પરના ફકરાથી ઘણું આગળ વધીને “સસ્ટેનેબલ ભારત માટે મોદી કી ગેરંટી” વિભાગ હેઠળ પર્યાવરણ અને આબોહવા મુદ્દાઓને ત્રણ પાના સમર્પિત કર્યા છે. જાેકે હાલમાં વિશ્વની સૌથી મોટી રાજકીય પાર્ટી ભાજપના ૧૯૯૯ અને ૨૦૦૪ના મેનિફેસ્ટોમાં પણ “ક્લાઈમેટ ચેન્જ” શબ્દનો ઉલ્લેખ નથી.

કોંગ્રેસે તેના ૨૦૨૪ના ચૂંટણી ઢંઢેરામાં પર્યાવરણ, આબોહવા, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને પાણી અને સ્વચ્છતા સંબંધિત મુદ્દાઓ માટે બે પાના ફાળવ્યા છે. તેના અગાઉના લોકસભા ચૂંટણી ઢંઢેરાની સમીક્ષા દર્શાવે છે કે આ પક્ષ દ્વારા આબોહવા પરિવર્તન અને પર્યાવરણીય સ્થિરતાના મુદ્દાઓ પર મજબૂત ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. સેન્ટર ફોર પોલિસી રિસર્ચ દ્વારા ૨૦૨૨ના અભ્યાસમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે કોંગ્રેસે છેલ્લી ત્રણ ચૂંટણીઓમાં સતત આબોહવા પરિવર્તન અને પર્યાવરણ સુરક્ષા પર ભાર મૂક્યો છે અને ગ્રીન બજેટિંગ તેમજ તેના પર કામ કરવા માટે સ્વતંત્ર ઓથોરિટીની રચના જેવા પર્યાવરણીય સંરક્ષણ માટેના ચોક્કસ પગલાંની ચર્ચા કરી છે. ભાજપના તાજેતરના ઢંઢેરામાં મુખ્ય પ્રતિબદ્ધતાઓમાં ૨૦૭૦ સુધીમાં શૂન્ય ઉત્સર્જનનો લક્ષ્યાંક હાંસલ કરવો, બિન-અશ્મિભૂત બળતણ ઉર્જા સ્ત્રોતોમાં સંક્રમણ, નદીના આરોગ્યમાં સુધારો, ૬૦ શહેરોમાં રાષ્ટ્રીય હવા ગુણવત્તાના ધોરણો હાંસલ કરવા, વૃક્ષોનું આવરણ, વિસ્તરણ અને આપત્તિ સ્થિતિસ્થાપકતા વધારવાનો સમાવેશ થાય છે. કોંગ્રેસે ગ્રીન ટ્રાન્ઝિશન અને નેટ-ઝીરો ધ્યેય હાંસલ કરવા માટે ફંડ સ્થાપવાની દરખાસ્ત કરી છે. જાેકે, નિષ્ણાતોએ પર્યાવરણીય પડકારોને પહોંચી વળવા તેમના મેનિફેસ્ટોમાં ચોક્કસ પગલાં ન હોવા અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે.

વિધી સેન્ટર ફોર લીગલ પોલિસીના વરિષ્ઠ રેસિડેન્ટ ફેલો દેબાદિત્ય સિંહાએ જણાવ્યું હતું કે, ભાજપ મેનિફેસ્ટો જ્યાં મોટા સુધારાની જરૂર છે અને જે પર્યાવરણવિદોની ચિંતા છે તેવા પર્યાવરણીય નીતિઓને લગતા મુદ્દાઓને પ્રતિબિંબિત કરતું નથી.પર્યાવરણ કાર્યકર્તા અને જળ નીતિના નિષ્ણાત હિમાંશુ ઠક્કરે જણાવ્યું હતું કે એનડીએ સરકારની સરખામણીમાં યુપીએ સરકારે આવી બાબતોમાં પારદર્શિતાની વાત કરીએ તો વધુ સારું કર્યું છે. તેમણે કહ્યું કે કોંગ્રેસ સરકાર નાગરિક સમાજ પ્રત્યે પ્રતિભાવશીલ છે, જે પર્યાવરણીય સંરક્ષણની સૌથી મોટી હિમાયતી છે. ઉદાહરણ તરીકેઃ યુપીએએ અમારી વાત સાંભળી અને કેન-બેતવા રિવર ઇન્ટરલિંકિંગ પ્રોજેક્ટ હાથ ન લેવાનો ર્નિણય કર્યો જે પન્ના વાઘ અનામત અને જંગલોના મોટા વિસ્તારોને સંપૂર્ણપણે નાશ કરે તેમ હતું. જ્યારે ભાજપ સરકાર અસંમતિના અવાજાેને દબાવી રહી છે. ભારતમાં બહેતર હવાની ગુણવત્તા માટે કામ કરતા પર્યાવરણવાદી, ભવરીન કંધારીએ જણાવ્યું હતું કે જ્યારે રાજકીય પક્ષોએ પર્યાવરણીય મુદ્દાઓને સ્વીકારવાનું શરૂ કર્યું છે,પરંતુ વાસ્તવિક કસોટી અમલીકરણ અને શાસનમાં રહેલી છે, જેના માટે કાયદાના કડક અમલની જરૂર છે.