લેખકઃ સોનાર્ક | 

ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતમાં બેગમ અખ્તર ઉર્ફે અખ્તારીબાઈએ જે સ્થાન હાંસલ કર્યું છે તે અન્ય કોઈને મળ્યું નથી. દાદરા અને ઠુમરીના એક્સપર્ટ કહેવાતા બેગમ અખ્તરની લાઈફ સ્ટોરી કોઈ ફિલ્મથી ઓછી નથી.બેગમ અખ્તરનો જન્મ ૭ ઓક્ટોબર ૧૯૧૪ના રોજ ફૈઝાબાદમાં થયો હતો. તેમની માતા મુશ્તારી બેગમ તેમને પ્રેમથી બીબ્બી કહેતા હતા. બીબ્બીના પિતા અસગર હુસૈન લખનૌના જાણીતા વકીલ હતા. મુશ્તારી બેગમ તેમની બીજી પત્ની હતી. કહેવાય છે કે બીબી એટલે કે બેગમ અખ્તરની માતા મુશ્તારી બેગમ પહેલા કોઠામાં ગાયિકા તરીકે કામ કરતી હતી. ત્યાં જ તેની મુલાકાત અસગર હુસૈન સાથે થઈ. અસગર હુસૈન, જેઓ પહેલેથી જ પરિણીત હતા, તેમનેે મુશ્તારી બેગમ સાથે પ્રેમ થયો અને બંનેએ લગ્ન કર્યા.

લગ્નના એક વર્ષ બાદ જ મુશ્તારી બેગમે જાેડિયા દીકરીઓને જન્મ આપ્યો. એક બીબ્બી અને બીજી ઝોહરા. જ્યારે બંને છોકરીઓ માત્ર ચાર વર્ષની હતી ત્યારે કોઈએ તેમને ઝેરી મીઠાઈ ખવડાવી દીધી હતી. બીબ્બી કોઈક રીતે બચી ગઈ. પરંતુ તેની બહેન ઝોહરા બચી ન શકી. મુશ્તારી બેગમ હજુ પોતાની પુત્રીને ગુમાવવાના દુઃખમાંથી સંપૂર્ણ રીતે બહાર આવી ન હતી જ્યારે તેમના પતિ અસગર હુસૈન પણ તેમને અને તેમની પુત્રી બીબ્બીને છોડીને ચાલ્યા ગયા. મુશ્તારી બેગમ માટે જીવન ખૂબ જ મુશ્કેલ બની ગયું.

તેને દીકરીના ઉછેરમાં તકલીફ પડવા લાગી. બીજી તરફ પુત્રી અખ્તારી ઉર્ફે બીબ્બીને પણ ભણવામાં મન લાગતું ન હતું. બીબ્બીને ગઝલમાં વધુ રસ હતો. શરૂઆતમાં મુશ્તારી બેગમ તેનો સખત વિરોધ કરતી હતી પરંતુ બાદમાં તે પણ સંમત થઈ ગઈ હતી. અને પછી સંગીત શિક્ષણ તરફ બીબ્બીની સફર શરૂ થઈ. ઉસ્તાદ ઈમદાદ ખાન અને ઉસ્તાદ અતા મોહમ્મદ ખાને તેમને સંગીતની તાલીમ આપી. પછી તે કલકત્તા આવી અને અહીં તેણે ઉસ્તાદ મોહમ્મદ ખાન, ઉસ્તાદ અબ્દુલ વહીદ ખાન અને ઉસ્તાદ ઝંડે ખાન પાસેથી ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતની તાલીમ લીધી. બેગમ અખ્તર ૧૫ વર્ષના હતા જ્યારે તેમણે પ્રથમ વખત સ્ટેજ પર ગઝલ ગાઈ હતી. ત્યાં સુધીમાં તેણે પોતાનું નામ બીબ્બીથી બદલીને અખ્તારીબાઈ ફૈઝાબાદી કરી લીધું હતું. થયું હતું એવું કે એક કાર્યક્રમમાં દેશના અનેક દિગ્ગજ કલાકારોએ ભાગ લીધો હતો. તે કાર્યક્રમમાં ઉસ્તાદ અમાનઅલી ખાનસાહબ અને તેમના યુવા શિષ્ય ઉસ્તાદ બિસ્મિલ્લા ખાન પણ હાજર હતા.એક મોટા કલાકારે છેલ્લી ઘડીએ કાર્યક્રમમાં આવવાની ના પાડી દીધી.

આયોજકો મુંઝવણમાં મુકાયા કે તેની જગ્યાએ કોને રજુ કરવા? બીજી તરફ હોલમાં બેઠેલા પ્રેક્ષકોએ પણ અવાજ કરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. ઉસ્તાદ અમાનઅલી ખાનના કહેવાથી આયોજકોએ અખ્તારીબાઈ ફૈઝાબાદીને તક આપી અને તે ધ્રૂજતા પગ સાથે સ્ટેજ પર આવ્યા અને ગાયકી શરૂ કરી. હોલમાં બેઠેલા લોકો અખ્તરીબાઈના અવાજના દીવાના બની ગયાં.અખ્તરીબાઈએ એક પછી એક ચાર ગઝલો સંભળાવી. તાળીઓના ગડગડાટ સાથે કાર્યક્રમ પૂરો થયો ત્યારે એક મહિલા અખ્તારીબાઈ પાસે આવી અને કહ્યું, “હું આ કાર્યક્રમમાં થોડા સમય માટે જ આવી હતી. પણ જ્યારે મેં તમારી ગઝલ સાંભળી ત્યારે મને જવાનું મન ન થયું.” મહિલાએ અખ્તારીબાઈને ખાદીની સાડી ભેટમાં આપી. તે મહિલા સરોજિની નાયડુ હતી, જે ભારતની નાઇટિંગેલ હતી.

અખ્તરીબાઈ ફૈઝાબાદી એટલે કે બેગમ અખ્તર એકલતાથી ખૂબ ડરતી હતી. તે એકલતાથી એટલો ડરતો હતો કે તે તેના હોટલના રૂમમાં ક્યારેય એકલી રહેતી નહતી. એકલતાના કારણે તેણે દારૂ અને સિગારેટને પોતાના સાથી બનાવી લીધા હતા. લોકો કહે છે કે તે ચેઈન સ્મોકર હતી. તેમને સિગારેટની એટલી લત હતી કે તે રમઝાન મહિનામાં ભાગ્યે જ રોજા રાખી શકતી હતી.એક ખૂબ જ રસપ્રદ વાર્તા બેગમ અખ્તરની સિગારેટની તલપ સાથે જાેડાયેલી છે. બન્યું એવું કે એક વખત બેગમ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી રહી હતી. મુસાફરી દરમિયાન સિગારેટ ખતમ થઈ ગઈ ત્યારે બેગમ અખ્તર રહી ન શકી. સ્ટેશન પર ટ્રેન ઉભી રહેતા જ બેગમ તરત જ ટ્રેનમાંથી નીચે ઉતરી સિગારેટની દુકાન શોધવા લાગી. પરંતુ આખા સ્ટેશનમાં ન તો તેમને સિગારેટની કોઈ દુકાન દેખાઈ કે ન તો કોઈ સિગારેટ વેચતું.

બેગમ દોડીને ટ્રેનના ગાર્ડ પાસે ગઈ અને તેને સિગારેટ લાવવા કહ્યું. શરૂઆતમાં ગાર્ડ આ કરવા માટે બિલકુલ તૈયાર નહોતો. પરંતુ બેગમ અખ્તર સિગારેટની લાલસા સામે એટલી લાચાર બની રહી હતી કે તેણે ગાર્ડ પાસેથી તેનો ફાનસ અને લીલો ઝંડો છીનવી લીધો. પછી ગાર્ડને સ્ટેશનની બહાર જઈને બેગમ માટે સિગારેટનું પેકેટ ખરીદવાની ફરજ પડી. ત્યારપછી ટ્રેન આગળ વધી શકી. બેગમની સિગારેટની આદત સાથે જાેડાયેલી બીજી એક વાત છે. વાસ્તવમાં, બેગમ અખ્તરે સિનેમા હોલમાં છ વખત “પાકીઝા” ફિલ્મ જાેઈ હતી. અને તેનું કારણ એ હતું કે બેગમ ફિલ્મ છોડીને સિગારેટ પીવા બહાર જતી હતી. અને તે પાછી ફરે ત્યાં સુધીમાં ફિલ્મ ઘણી આગળ વધી જતી હતી. આ દરમિયાન ફિલ્મના ઘણા સીન મિસ થયા હતા. તેથી બેગમે છ વખત ટિકિટ ખરીદી ફિલ્મ જાેઈ અને પછી જ તેની ફિલ્મ પૂરી થઈ.