વાઈલ્ડ ટાઈપ પોલિયોવાયરસ ટાઈપ-૧ એ પોલિયોના એવા વાયરસ છે જે પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનમાં મુખ્યત્વે જાેવા મળે છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાએ સ્થાનિક સરકારોની મદદથી આ વાયરસની નાબુદી માટે રસીકરણ અભિયાન હાથ ધર્યુ હોવા છતાં ગત વર્ષોમાં આ વાયરસના કેસો જાેવા મળતા રસીકરણ ધાર્યા સમયમાં પરિણામ મેળવી શકશે કે નહીં તે અંગે આશંકા ઉભી થઈ છે. એટલું જ નહીં, પરંતુ આ વાયરસના અન્ય દેશોમાં ફેલાવાનું જાેખમ પણ ઉભુ થયું છે.

પાકિસ્તાનમાંથી ટાઈપ-૧ પોલિયોના જંગલી પ્રકારના વાયરસ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ફેલાવાનું જાેખમ ઉભું થયું છે. વર્ષ ૨૦૨૬ સુધીમાં વાઇલ્ડ-ટાઇપ પોલિઓવાયરસ ટાઇપ-૧ નાબૂદ કરવાના મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્યાંકને હાંસલ કરવું મુશ્કેલ જણાય છે. આ વાયરસ જે ફક્ત પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનમાં સ્થાનિક છે, તે ૨૦૨૩ સુધીમાં ફરીથી ઉદભવ્યા હોવાના સંકેતો મળ્યા છે. ૨૦૨૩માં અફઘાનિસ્તાન અને પાકિસ્તાનમાં ઉઁફ૧ના છ કેસ નોંધાયા હતા.૨૦૨૨માં અફઘાનિસ્તાનમાં બે અને પાકિસ્તાનમાં ૨૦ કેસ નોંધાયા હતા. પરંતુ આ વર્ષે પહેલાથી જ અફઘાનિસ્તાનમાં છ અને પાકિસ્તાનમાં પાંચ કેસ નોંધાવા સાથે તેમાં વધારો થતો જણાય છે. જાે આ વલણ ચાલુ રહે છે, તો બંને દેશોમાંથી નોંધાયેલા કુલ કેસ ૨૦૨૨ની સંખ્યાની નજીક અથવા તેનાથી પણ વધી શકે છે. ઉઁફ૧ વિશે ચિંતા બાળકોમાં કેસોની સંખ્યા સુધી મર્યાદિત નથી. પર્યાવરણમાં વાયરસનો ફેલાવો વધી રહ્યો હોવાનું જણાય છે અને સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે, બે વર્ષના અંતરાલ પછી, ૨૦૨૩માં પાકિસ્તાનમાં અને આ વર્ષના જૂનના પ્રારંભ સુધીમાં શહેરોમાંથી વાયરસના ઉદ્‌ભવબિંદુ જેવા જળાશયોમાંથી સતત નમુનાઓ એકત્રિત કરવામાં આવે છે. ગયા વર્ષે, પાકિસ્તાનના ૨૮ જિલ્લામાંથી ૧૨૫ પોઝિટિવ નમૂનાઓ એકત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા. તેમાંથી ૧૧૯ જિનેટિક ક્લસ્ટર (રૂમ્૩છ)ના હતા, જે સૂચવે છે કે તેઓ અફઘાનિસ્તાનથી આયાત કરવામાં આવ્યા હતા. આ વર્ષે ૧ જૂન સુધીમાં ૩૯ જિલ્લામાંથી ૧૫૩ પોઝિટિવ પર્યાવરણીય નમૂનાઓ આવ્યા છે. ૮ એપ્રિલ, ૨૦૨૪ સુધીમાં, અફઘાનિસ્તાનમાંથી ૩૪ હકારાત્મક પર્યાવરણીય નમૂનાઓ એકત્રિત કરવામાં આવ્યા હતા.

વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર, રોગશાસ્ત્રની દ્રષ્ટિએ મહત્વપૂર્ણ વિસ્તારો જેમ કે પાકિસ્તાનમાં કરાચી, ક્વેટા અને પેશાવર-ખૈબર બ્લોક અને અફઘાનિસ્તાનમાં કંદહારમાં સકારાત્મક પર્યાવરણીય નમૂનાઓની વધતી સંખ્યા એ હકીકતનું પ્રતિબિંબ છે કે પોલિયો અભિયાન તેના ઇચ્છિત લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરી રહ્યું નથી.રસી વગરના આંગળીના નિશાન એ ચિંતાજનક સમસ્યા છે. જાે કે પાકિસ્તાનના શહેરોમાં બાળકો મોટાભાગે રસીકરણ પામેલા છે, રસી વગરના અથવા સંપૂર્ણ રસી ન અપાયેલા બાળકોને વાયરસ દ્વારા હુમલો થવાનું જાેખમ વધારે છે. ૨૦૨૩માં, છમાંથી બે કેસ કરાંચી શહેરના હતા. પાકિસ્તાનમાં પરિસ્થિતિ અફઘાનિસ્તાન કરતાં વધુ ખરાબ હોવાનું જણાય છે કારણ કે ઉઁફ૧નો વાસ્તવિક ફેલાવો મુખ્યત્વે ૨૦૨૨માં અફઘાનિસ્તાનમાં જાેવા મળ્યો હતો અને હવે ૨૦૨૩ અને ૨૦૨૪માં પાકિસ્તાનમાં જાેવા મળી રહ્યો છે. પાકિસ્તાન, ખાસ કરીને અફઘાનિસ્તાનથી તેના આંતરરાષ્ટ્રીય ફેલાવાનો ગંભીર ખતરો પણ છે. કુલ ૦.૫ મિલિયનથી વધુ અફઘાન શરણાર્થીઓને પાકિસ્તાન છોડવાની ફરજ પાડવામાં આવી છે અને એવો અંદાજ છે કે ૦.૮ મિલિયન શરણાર્થીઓને પણ ટૂંક સમયમાં હાંકી કાઢવામાં આવશે, જે સરહદ પાર ફેલાતા વાયરસનું જાેખમ વધારે છે. દક્ષિણ અફઘાનિસ્તાનમાં રસી વગરના અને ઓછા રસીવાળા બાળકોનો મોટો સમૂહ છે, જે પરત આવતા શરણાર્થીઓ માટે જાેખમ વધારી શકે છે.

એમ જણાય છે કે આ દેશોની સરકારો રસીકરણ કાર્યક્રમોના અસરકારક અમલીકરણમાં નિષ્ફળ ગઈ છે. આની પાછળ લોકોમાં જાગૃતિનો અભાવ અને સરકારી તંત્રની ઉદાસિનતા કારણભુત હોય તેમ જણાય છે. એવા દેશોમાં રસીકરણ કાર્યક્રમો વહેલાં સફળ થાય છે જે દેશોમાં આધુનિક શિક્ષણનું પ્રમાણ વધારે હોય. પણ આ દેશોમાં તેનો અભાવ છે.